Zaburzenia osobowości dotyczą 10-15% populacji i są przyczyną prawdziwego cierpienia, trudnych relacji i niskiej samooceny. Przez długi czas uważano, że osoby dotknięte tym problemem nie są tego świadome i że nic nie da się zrobić, aby to zmienić. Ale to nieprawda.

Można zidentyfikować główne cechy osobowości, lepiej zrozumieć ich przyczyny i uelastycznić je, aby lepiej radzić sobie ze stresem życiowym.

Czym jest osobowość?

Osobowość to bardzo stara koncepcja, której początki sięgają teorii humorów Hipokratesa oraz temperamentów opisanych przez Galena : sangwinicznego, żółciowego, limfatycznego i atrabilnego (czarnego humoru powstającego z czarnej żółci).

Z psychologicznego punktu widzenia osobowość definiuje się jako sposób reagowania, bycia na świecie z samym sobą i z innymi. To jest to, co czyni człowieka wyjątkowym. Termin „osobowość” w rzeczywistości pochodzi od greckiego słowa persona , które oznaczało maskę noszoną przez aktorów w starożytnym teatrze i służyło do pokazania widzom, że dana postać reaguje w ten sam sposób przez cały czas trwania sztuki.

Osobowość, którą można rozpoznać wystarczająco wcześnie, pozwala nam dostosować się do otoczenia. Jest stabilny w czasie, ale może ewoluować w pewnych wymiarach. O patologicznej osobowości lub zaburzeniu osobowości mówimy, gdy osobowość prowadzi do cierpienia u danej osoby lub jej otoczenia.

Ogólnie rzecz biorąc, zaburzenie osobowości charakteryzuje się stabilnym i niedostosowawczym sposobem postrzegania siebie i innych, zachowania, reagowania na poziomie afektywnym i emocjonalnym oraz wchodzenia w relacje z innymi.

DSM-5 , system klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, opisuje 10 zaburzeń osobowości podzielonych na trzy grupy, zwane „klastrami”: A, B, C.

Ekscentryczność i dziwność

Klaster A obejmuje osoby wykazujące dziwne lub ekscentryczne zachowanie. Istnieją trzy zaburzenia osobowości:

• Osobowości schizotypowe  : osoby takie są często opisywane przez otoczenie jako „dziwne” ze względu na sposób wyrażania siebie, zachowania, a nawet ubierania się. Osoby te różnią się od chorych na schizofrenię tym, że nie doświadczają urojeń, halucynacji ani zaburzeń myślenia. Określeni mianem dziwaków, często są odrzucani najpierw w środowisku szkolnym, a potem w miejscu pracy. Ich inteligencja jest w normie, ale ich uczucia i rozumowanie są nietypowe i niedostosowawcze (mogą być przekonani, że potrafią przeczuwać, że wydarzy się coś negatywnego, czytać w myślach lub rozumieć znaczenie rzeczy wykraczających poza rzeczywistość). Celem jest ich integracja z naszym społeczeństwem, tak aby znalazły swoje miejsce;

• Osobowość schizoidalna : Osoby introwertyczne, emanujące „emocjonalnym chłodem”, który sprawia, że ​​inni czują się niekomfortowo. Są to samotnicy, którzy unikają kontaktu nie dlatego, że się go boją, ale dlatego, że ich on nie interesuje. Oderwani od świata i relacji społecznych, pragną żyć w odosobnieniu. Nie szukają pomocy, ale podtrzymywanie więzi społecznych może zapobiec izolacji i wycofaniu, które mogą prowadzić do powikłań psychiatrycznych.
• Osobowości paranoiczne: są interpretujące, podejrzliwe, przekonane, że inni chcą im zaszkodzić i że z tego powodu muszą zachowywać stałą czujność i przyjmować postawę obronną. Oni cierpią, ale swoją podejrzliwością również sprawiają cierpienie otoczeniu. Tak jest na przykład w przypadku osób odczuwających patologiczną zazdrość. Często trudno jest pomóc takim osobom się zmienić, jednak niektórzy potrafią porzucić przekonanie, że świat jest przeciwko nim, i stać się bardziej ufni.

Emocje i dramat

Klaster B według DSM-5 obejmuje osoby charakteryzujące się zachowaniem dramatycznym, emocjonalnym lub nieprzewidywalnym. Grupuje ona cztery zaburzenia osobowości:

• osobowość typu borderline: nie kontrolują swoich emocji, reagują brutalnie i impulsywnie na frustracje lub czasem na drobne irytacje. Może to narazić ich na niebezpieczeństwo, ponieważ czasami takie osoby odczuwają nagłą potrzebę ulżenia sobie poprzez zrobienie sobie krzywdy (picie alkoholu, samookaleczenie). Nie potrafią odnaleźć równowagi psychicznej, gdyż ulegają wzlotom i upadkom, chwilom pustki i samotności, niskiemu poczuciu własnej wartości oraz konfliktowym związkom. Psychoterapia może im pomóc, pomagając im nauczyć się, jak radzić sobie z emocjami i impulsywnością, a także zachęcając ich do podejmowania działań korzystnych, a nie destrukcyjnych.
• osobowość antyspołeczna: osoby te nie respektują zasad życia w społeczeństwie. Starają się zaspokoić swoje potrzeby, nie przejmując się potrzebami innych. Często są impulsywne, mogą być skłonne do aktów przemocy (których same czasami doświadczyły) i mogą mieć problemy z prawem. Nie czują się winni. Niektórzy dostosowują swoje zachowania do warunków społecznych: mówimy wówczas o osobowości psychopatycznej. Podczas gdy osoby antyspołeczne są widoczne i nieprzewidywalne, psychopaci są zorganizowani, manipulujący i przebiegli — aż do dnia, w którym odkryjemy, co robią innym. W przypadku pracy z takimi osobami celem psychoterapii jest rozwijanie u nich umiejętności rozpoznawania i empatii wobec cierpienia innych.
• Osobowość histrioniczna: Osoby te, motywowane potrzebą wyróżnienia się, zajmują dużo miejsca w społeczeństwie. Ciągle szukają uwagi i pragną uwodzić. Wbrew pozorom cierpienie jest bardzo realne, a taka postawa maskuje nadwrażliwość i wady więzów przywiązania. Psychoterapia pomaga w radzeniu sobie z frustracjami, w uzyskaniu niezależności emocjonalnej i uwolnieniu się od spojrzeń innych.
• Narcystyczne zaburzenie osobowości: Osoby z tym zaburzeniem osobowości mają poczucie wyższości nad innymi, któremu towarzyszy potrzeba bycia podziwianym i brak empatii. Mają tendencję do przeceniania własnych zalet i wartości oraz umniejszania zalet i wartości innych. U niektórych z nich arogancja może być przejawem braku uczuć w dzieciństwie i ciągłego poszukiwania akceptacji. Psychoterapia koncentruje się na niskiej samoocenie i stara się ją przywrócić, aby następnie pobudzić zainteresowanie innymi.

Lęk i strach

Grupa C obejmuje osoby odczuwające lęk i strach. Grupuje ona trzy zaburzenia osobowości:

• Osobowość zależna: Osoby te mają dużo wątpliwości co do siebie. Obawiając się porzucenia, stale szukają zapewnienia. Nie są autonomiczne i mogą być „lepkie”. Gdy stają w obliczu trudnych sytuacji, takich jak duże zmiany czy rozstanie, odczuwają wielkie cierpienie. Psychoterapia powinna nauczyć ich, jak lepiej radzić sobie z lękiem, uczynić ich bardziej niezależnymi, tak aby przestali szukać kogoś, kto będzie ich ciągle pocieszał.
• Osobowość unikająca: unikają sytuacji społecznych, ponieważ się ich boją, mimo że chcieliby być mniej nieśmiali i zahamowani. Brakuje im pewności siebie i są wrażliwi na osąd innych. Psychoterapia powinna pomóc im zwiększyć poczucie własnej wartości, opanować tremę, nauczyć się asertywności i odwagi do zajmowania swojego miejsca, mniej martwiąc się opinią innych.
• Osobowość obsesyjno-kompulsywna: Osoby te nazywane są „maniakami”, ponieważ ich potrzeba porządku i organizacji sprawia, że ​​poświęcają dużo czasu i energii na wykonywanie codziennych zadań. Może to powodować u nich gubienie się w szczegółach, powolność i częste spóźnianie się. Są perfekcjonistami i mają bardzo wysokie wymagania i standardy. Terapia uczy ich akceptowania niedoskonałości, odpuszczania i mniejszej kontroli.

Należy podkreślić, że często u niektórych osób nie występują wszystkie cechy zaburzeń osobowości, lecz występują cechy należące do jednego lub więcej zaburzeń. Na przykład perfekcjonizm, który jest cechą osobowości obsesyjno-kompulsywnej, może wiązać się z brakiem pewności siebie, nieśmiałość z poszukiwaniem pocieszenia u osób o osobowości zależnej, a impulsywność, która jest powszechna u osób o osobowości antyspołecznej lub psychopatycznej, z cechami histrionicznymi lub narcystycznymi.

Jakie są przyczyny i środki zaradcze?

Zaburzenia osobowości powstają w wyniku połączenia trzech czynników: wrodzonego temperamentu, który może być genetyczny (determinowany przez impulsywność, introwertyzm, lęk itp.), historii życia (naznaczonej stresem lub traumą) oraz otrzymanego wykształcenia .

Trzecim czynnikiem, prawdopodobnie najważniejszym, jest nasza psychologiczna zdolność adaptacji. Na ten parametr można wpływać – jest to cel terapii poznawczo-emocjonalno-behawioralnej (CBT) . Opierają się one na kilku punktach:

1. prawidłowo rozpoznawać zaburzenia i cechy osobowości, na które ktoś cierpi;
2. zmienić błędne przekonania na temat siebie i innych. Chodzi raczej o modulację i uelastycznienie wzorców poznawczych, a nie o radykalną zmianę ich treści;
3. identyfikować strategie radzenia sobie, które są automatycznie stosowane w celu zwalczania lęku i dostosowywać je do kontekstu;
4. wydobywać na światło dzienne stare rany emocjonalne, a następnie, nie wymazując ich, przeprogramowywać je tak, aby nie powtarzały się w nieskończoność;
5. wchodzić w interakcje w inny sposób, w razie potrzeby dystansując się od relacji rodzinnych i emocjonalnych, które powtarzają się i powodują cierpienie;
6. zbuduj z psychoterapeutą relację opartą na zaufaniu, z jasno określonymi celami, w duchu sojuszu i wzajemnego szacunku.

Dominique Servant. Psychiatra, kierownik oddziału stresu i lęku w Szpitalu Uniwersyteckim w Lille, dyrektor ds. nauczania, Uniwersytet w Lille.