Dezinformacja, treści generowane przez sztuczną inteligencję i fałszywe wiadomości stanowią poważne zagrożenie dla naszych procesów demokratycznych . Ponieważ połowa ludności świata weźmie udział w ponad 80 wyborach krajowych w 2024 r. – w tym w wyborach europejskich w czerwcu – niezależne i godne zaufania media są ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej i podejmuje się ważne kroki, aby je chronić.
W grudniu 2023 r. Parlament Europejski osiągnął porozumienie w sprawie proponowanej europejskiej ustawy o wolności mediów (EMFA). Akt ten ma na celu ujednolicenie ustawodawstwa krajowego członków UE w zakresie wolności redakcyjnej, a także pluralizmu i niezależności mediów. Został uchwalony w odpowiedzi na cyfrową transformację sektora mediów w ostatnich dziesięcioleciach.
Propozycja została zatwierdzona zdecydowaną większością (448 głosów za, 102 przeciw i 75 wstrzymujących się) po ogłoszeniu jej w kwietniu 2021 r. przez komisarza Thierry’ego Bretona. Stanowi część ram zapewniających zrównoważony rozwój przedsiębiorstw medialnych, a jednocześnie promuje uczestnictwo w demokracji, zwalczanie dezinformacji oraz propagowanie wolności, niezależności i pluralizmu mediów.
W całej UE istnieją obawy związane z brakiem zaufania wynikającym z uprzedzeń politycznych w mediach, a także brakiem przejrzystości w zakresie własności mediów i przydziału reklam państwowych. Celem EMFA jest zwalczanie ingerencji politycznej w decyzje redakcyjne zarówno w mediach publicznych, jak i prywatnych, a także ochrona dziennikarzy i ich źródeł.
Według raportu Digital News Report z 2022 r . mieszkańcy Europy Północnej częściej niż ich sąsiedzi na południu i wschodzie postrzegają prasę jako wolną od nadmiernych ingerencji politycznych. Finlandia i Holandia mają najwyższy wskaźnik zaufania do niezależności mediów – odpowiednio 50% i 46%. Z kolei opinię tę podziela jedynie niewielka mniejszość w Grecji (7%), Hiszpanii i Włoszech (13%) oraz na Węgrzech i Bułgarii (15%).
Badanie Eurobarometru przeprowadzone w lipcu 2022 r. wykazało, że dla 75% obywateli UE, zwłaszcza wśród starszych pokoleń, telewizja była głównym źródłem wiadomości. Natomiast 43% korzysta z internetowych platform informacyjnych, 39% z radia, 26% z mediów społecznościowych i blogów. Na ostatnim miejscu znalazły się media drukowane, z których regularnie korzysta jedynie 21% respondentów.
Chociaż tradycyjne źródła wiadomości są nadal aktualne, 88% ankietowanych czerpie wiadomości za pośrednictwem smartfonów lub komputerów. Obecnie płacenie za wiadomości jest wyjątkiem: spośród tych, którzy uzyskali dostęp do wiadomości w Internecie, 70% zrobiło to za darmo.
W nowszej wersji European Media Industry Outlook , opublikowanej przez Komisję Europejską w maju 2023 r., wskazano, że konsumenci przyzwyczaili się do niepłacenia za wiadomości ze względu na internetowe modele biznesowe. Dlatego media muszą nieustannie eksperymentować i wprowadzać innowacje, opierając się na mocnych stronach, takich jak lojalność wobec marki i zaufanie odbiorców.
Zapewnienie wolności od zakłóceń
Nowe przepisy nakładają na państwa członkowskie UE obowiązek respektowania wolności redakcyjnej mediów. Prasa z kolei musi zapewnić całkowitą przejrzystość tego, co publikuje, co musi znaleźć odzwierciedlenie także w jej obecności w Internecie i innych łatwo dostępnych treściach.
EMFA chroni serwisy informacyjne, dziennikarzy i gospodarstwa domowe przed programami szpiegującymi, z kilkoma wyjątkami. Ponadto dziennikarze nie mogą być ścigani za ochronę poufności swoich źródeł. Szczegół ten został uwzględniony w nowym prawie, ponieważ obecnie regulacje różnią się w poszczególnych krajach UE.
Ustawa wzmacnia także ochronę mediów publicznych, ponieważ odgrywają one kluczową rolę w informowaniu społeczeństwa. Jednakże bliskość mediów publicznych do krajowych instytucji politycznych może sprawić, że będą one bardziej podatne na ingerencje polityczne. W związku z tym EMFA obejmuje również środki regulujące media publiczne, w tym przejrzyste procesy wyboru dyrektorów oraz środki zapewniające, że mogą oni zostać zwolnieni lub ustąpieni ze stanowiska jedynie w określonych okolicznościach.
W tej kwestii wiceprzewodnicząca UE ds. wartości i przejrzystości Věra Jourová była jednoznaczna : „żadne media publiczne nie powinny być przekształcane w kanał propagandowy”.
Państwa członkowskie są również zobowiązane do podjęcia kroków w celu oceny koncentracji własności mediów prywatnych, ponieważ może to mieć wpływ na pluralizm mediów.
Innym kluczowym aspektem jest wymóg, aby władze publiczne na wszystkich poziomach (krajowym, regionalnym i lokalnym) publikowały roczne sprawozdania na temat dystrybucji inwestycji w media publiczne. Dostawcy danych o odbiorcach muszą z kolei dostarczać szczegółowe informacje na temat stosowanych przez siebie metod.
EMFA przypomina dużym platformom cyfrowym, że mają one znaczący wpływ na cały sektor. Platformy internetowe z ponad 45 milionami użytkowników (co jest prawie wyraźnym odniesieniem do firm technologicznych z „Wielkiej Piątki”), które chcą zaprzestać publikowania treści medialnych, powinny poinformować firmy medialne z wyprzedzeniem i w pierwszej kolejności zająć się ich skargami.
Tak duże przedsiębiorstwa mają obowiązek udowadniać wywiązanie się z tego obowiązku poprzez roczne raporty.
Odzyskanie zaufania publicznego
Nawet przy swoich ograniczeniach EMFA może odegrać ważną rolę w tworzeniu klimatu zaufania. Może pomóc zwiększyć rentowność dziennikarstwa, zachęcić do zdrowej konkurencji i ograniczyć ryzyko nadużyć zarówno ze strony rządów UE, jak i dużych platform technologicznych.
Jednakże ramy prawne, które ustanawia, są bardzo potrzebne, ale nie idą wystarczająco daleko. Firmy medialne muszą w dalszym ciągu wykazywać się kreatywnością i innowacyjnością, aby pozostać istotnym dla coraz bardziej sceptycznych odbiorców, którzy nie konsumują wiadomości w taki sam sposób jak poprzednie pokolenia.
Dziś wiemy, że tylko wspólne wysiłki na rzecz odzyskania zaufania i lojalności społecznej zapewnią firmom medialnym wzrost liczby płatnych abonentów. To właśnie ci konsumenci przyjmują na siebie obywatelski ciężar utrzymania mediów, chociaż dopiero po znacznych wahaniach wśród firm informacyjnych zaczął wyłaniać się konsensus w tej kwestii.
.){kind=link}