Mało kto wie, ale życie Skandynawów określa nieformalne prawo mające źródła w satyrycznej opowiastce, które stała się pomysłem na życie! Im dłużej przebywałem w Norwegii tym z jednej strony byłem coraz bardziej zafascynowany poszanowaniem cudzej wolności, ale z drugiej strony niepokoił mnie doprowadzony do absurdu kult przeciętności, by nie powiedzieć bylejakości.

Poszukując przyczyn tego stanu rzeczy, podczas jednej z wizyt w cudownej bibliotece w Trondheim dotarłem do informacji, które mnie jednocześnie zafascynowany i co tu dużo mówić, porażony.

Mówimy bowiem o prawie Jante. Fikcyjnym prawie, które miało swoje korzenie w satyrycznym utworze literackim i zostało według mnie błędnie odczytane. Dziś prawo Jante całkiem poważnie jest kluczem do zrozumienia mentalności Skandynawów, a szczególnie Norwegów, którzy swoje umiłowanie do życia na uboczu, według własnych praw, może i trochę wstecznych, ale własnych uczynili znak rozpoznawczy i sposób na współczesny patriotyzm.

Nie masz myśleć, że jesteś kimś wyjątkowym

Janteloven, czyli Prawo Jante, to termin głęboko wpleciony w tkankę norweskiego społeczeństwa, wpływający na sposób myślenia i zachowanie jego mieszkańców. Wywodzi się z literatury satyrycznej i przekształcił się w zjawisko kulturowe, które odzwierciedla etos skromności, równości i harmonii społecznej panującej w norweskim społeczeństwie.

Nie wolno ci myśleć, że jesteś tak dobry jak my

Prawo Jante to koncepcja społeczna stworzona przez duńsko- norweskiego autora Aksela Sandemose w jego książce z 1933 r. „En flyktning krysser sitt spor”  („Ścigany krzyżuje swoje ślady”).

Nie myśl, że jesteś mądrzejszy od nas

W Janteloven indywidualny sukces jest odradzany i w wielu przypadkach uważany za niewłaściwy. Zamiast tego społeczeństwo przedkłada dobro zbiorowości nad jakąkolwiek jednostkę. To kształtowało kulturę skandynawską przez wiele lat i pomogło stworzyć dzisiejsze pokojowe, skromne i jednorodne społeczeństwo.

Nie masz sobie wyobrażać, że jesteś lepszy od nas

Termin „Janteloven” został ukuty przez duńsko-norweskiego autora Aksela Sandemose w jego powieści z 1933 r. „En Flyktning krysser sitt spor” (Ścigany krzyżuje swoje ślady) . W książce Sandemose przedstawia fikcyjne miasteczko Jante, którego mieszkańcy rygorystycznie przestrzegają dziesięciu zasad, zwanych łącznie Janteloven. Prawa te zasadniczo zniechęcają do indywidualnych sukcesów i osiągnięć, którymi nie dzieli się ze społecznością, kładąc nacisk na kolektyw ponad jednostkę.

Nie myśl, że wiesz więcej od nas

Prawo Jante jest postrzegane jako kamień węgielny modelu nordyckiego, przyczyniający się do wysokich standardów życia w regionie, doskonałej edukacji i silnych systemów zabezpieczenia społecznego. Wzmacnia poczucie zbiorowej odpowiedzialności, tworząc społeczeństwa, w których ludzie są zachęcani do wzajemnej troski. Taka mentalność przyczynia się do dobrze funkcjonującego państwa opiekuńczego, jakie można spotkać w Norwegii i innych krajach nordyckich.

Nie wolno ci myśleć, że jesteś od nas ważniejszy

Pomimo swojego satyrycznego pochodzenia, Janteloven przeniknął norweskie społeczeństwo, wpływając na normy i zachowania społeczne. Odzwierciedla głęboko zakorzenioną wiarę w równość i zbiorową odpowiedzialność Norwegów. Niektórzy twierdzą, że zniechęca to do indywidualnych osiągnięć, inni uważają, że promuje harmonię społeczną, zniechęcając do arogancji i wspierając wzajemny szacunek.

Nie wolno ci myśleć, że jesteś w czymkolwiek dobry

Chociaż Janteloven wywarł głęboki wpływ na tkankę społeczną Norwegii, nie jest pozbawiony krytyki. Niektórzy twierdzą, że Prawo Jante zniechęca do indywidualizmu, ambicji i osobistego sukcesu, potencjalnie tłumiąc innowacje i postęp gospodarczy. Jest to również postrzegane jako przeszkoda w otwartym dialogu, ponieważ zniechęca jednostki do wyróżniania się lub wyrażania odmiennych poglądów.

Nie masz się z nas śmiać

Jednak wielu współczesnych Norwegów ma bardziej zniuansowaną interpretację Jantelovena. Postrzegają to nie jako zbiór zasad, ale jako przewodnik pozwalający zachować pokorę i szacunek dla innych, podkreślając znaczenie wspólnoty i równości, jednocześnie umożliwiając indywidualne osiągnięcia.

Nie wolno ci myśleć, że ktoś się o ciebie troszczy

Chociaż te przepisy mogą wydawać się surowe lub restrykcyjne, ważne jest, aby zrozumieć, że Sandemose użył ich do satyrycznej krytyki małomiasteczkowej mentalności, która tłumi indywidualną ekspresję i sukces.

Nie myśl, że możesz nas czegokolwiek nauczyć

Brak szacunku dla Janteloven może zmniejszyć prawdopodobieństwo sukcesu w biznesie i zaszkodzić relacjom w Norwegii.

Janteloven to fascynujący aspekt norweskiej kultury, oferujący wgląd w wartości społeczne, które ukształtowały jedno z najlepiej prosperujących i sprawiedliwych społeczeństw na świecie. Zachęca do pokory, szacunku dla innych i silnego poczucia wspólnoty, a wszystko to przy jednoczesnym równoważeniu potrzeby indywidualnego rozwoju i ekspresji.

Niezależnie od tego, czy postrzega się go jako restrykcyjny zbiór przepisów, czy też jako przewodnik po życiu w społeczeństwie, Janteloven nadal odgrywa znaczącą rolę w norweskim społeczeństwie.